ΣΤΟ 4^Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

(Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου 2002, Ώρα 19.30, Ξενοδοχείο Caravel)

Η προστασία και η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού αποτελούσε, αποτελεί και θα αποτελεί και στο μέλλον τη μεγάλη πρόκληση για όλες τις κοινωνίες και όλα τα συστήματα υγεία. Μέσα από τη μακρά ιστορική της διαδρομή η ανθρωπότητα πέτυχε ομολογουμένως εντυπωσιακά αποτελέσματα σ’ αυτό το πεδίο. Οι περισσότεροι δείκτες υγείας παρουσίασαν τα τελευταία εβδομήντα χρόνια εντυπωσιακή βελτίωση. Και αναφέρομαι κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες, μεταξύ των οποίων και η δική μας.

Να αναφέρω δύο μόνο νούμερα. Κατά την περίοδο 1931-1935 η βρεφική θνησιμότητα ήταν στη χώρα μας 122‰ (τοις χιλίοις) και η θνησιμότητα αθροιστικά από πνευμονία, διάρροια, εντερίτιδα, γρίπη και ελονοσία έφτανε τους 519 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους. Σήμερα η βρεφική θνησιμότητα έχει πέσει κάτω από το 6‰          (τοις χιλίοις), ενώ η θνησιμότητα από όλα μαζί τα λοιμώδη νοσήματα είναι αθροιστικά μικρότερη από 0,5 θανάτους ανά 100.000 ετησίως.

Παρόλα αυτά, εάν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε τους παράγοντες εκείνους που συνέβαλαν στη πρόοδο αυτή, θα βλέπαμε ότι η συμβολή των υπηρεσιών υγείας αυτών καθαυτών, ήταν και συνεχίζει να είναι σχετικά μικρή. Αντίθετα, ο χώρος της Δημόσιας Υγείας και της Πρόληψης είχαν καθοριστική συμμετοχή στην προάσπιση της υγείας των πολιτών. Να θυμίσω μόνο τον καταλυτικό ρόλο των εμβολίων στην εξάλειψη επιδημικών νοσημάτων όπως η ευλογιά, η ελονοσία και η φυματίωση.

Η υγεία είναι ένα φαινόμενο σύνθετο και μια κατάσταση πολυπαραγοντική. Ένα φαινόμενο που καθορίζεται κυρίως από τη συμπεριφορά μας, από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, από βιολογικούς παράγοντες και μόλις κατά 10-20% από τις υπηρεσίες υγείας και τα υγειονομικά συστήματα.

Είναι λοιπόν προφανές ότι για να έχουμε υψηλό επίπεδο υγείας, δεν φτάνει να έχουμε μόνο σύγχρονες και αποτελεσματικές υπηρεσίες υγειονομικής φροντίδας και περίθαλψης. Πρέπει επιπλέον οι ατομικές μας συμπεριφορές, αλλά και οι πολιτικές και οι δράσεις που υλοποιούνται σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς να «παράγουν υγεία». Η για να το πω διαφορετικά, οι πολιτικές που στοχεύουν στη διατήρηση ή τη βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού δεν πρέπει να εξαντλούνται μόνο στις προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών υγείας. Γιατί ακόμα και σ’ εκείνη την ιδανική κατάσταση που όλα τα προβλήματα του συστήματος υγείας επιλύονταν «ως δια μαγείας», αυτό από μόνο του δεν θα ήταν αρκετό για την εξασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου υγείας στον πληθυσμό, εάν οι άλλες πολιτικές αλλά και οι προσωπικές μας συμπεριφορές παρέμεναν αμετάβλητες.

Αυτή όμως είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση, με πολλές παραμέτρους και ακόμη περισσότερες διαστάσεις, που αφορά όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής και τον καθένα από εμάς ξεχωριστά, δεν είναι όμως της ώρας. Παραμένει πάντως ζητούμενο το πώς και πότε θα διαμορφώσουμε και στη χώρα μας μια πραγματικά εθνική πολιτική για την υγεία και όχι για την αρρώστια.

Αυτό θα σήμαινε ότι ο διάλογος που κάνουμε και οι πολιτικές και δράσεις που επιχειρούμε στην υγεία, θα επικεντρώνονταν σ’ εκείνους τους παράγοντες που πραγματικά καθορίζουν το επίπεδο υγείας της κοινωνίας. Αντίστοιχα πρέπει να αξιολογούμε τα προβλήματα με βάση την πραγματική τους επίδραση στην υγεία. Μόνο τότε οι διαμαρτυρίες που εκφράζουμε και οι πιέσεις που ασκούμε δεν θα εξαντλούνται στα προβλήματα και τις ελλείψεις των νοσοκομείων μας, αλλά θα επεκτείνονται και σε άλλους πολύ σημαντικότερους παράγοντες υγείας. Και αναφέρομαι για παράδειγμα στον έλεγχο του καπνίσματος, στη βελτίωση της οδικής μας συμπεριφοράς ή ακόμα σ’ αυτό που επιχειρεί τον τελευταίο καιρό ο φίλος υπουργός υγείας της Γαλλίας, ο Μπερνάρ Κουσνέρ, να περιορίσει δηλαδή σταδιακά το αλάτι στα βιομηχανικά τρόφιμα. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις είναι βέβαιο ότι μπορούν να αποδώσουν πολλαπλάσια θετικά αποτελέσματα στην υγεία του πληθυσμού, απ’ ότι όλες μαζί οι πολιτικές βελτίωσης των υπηρεσιών υγείας.

Φαίνεται όμως ότι πρώτα απ’ όλα εμείς οι πολιτικοί πέφτουμε στην παγίδα του «άμεσου και ορατού αποτελέσματος», αυτού που περιμένει και θέλει να δει ο πολίτης.

• Γιατί οι πολιτικές της πρόληψης είναι επενδύσεις του σήμερα που φέρνουν αποτελέσματα μετά από δέκα, είκοσι και πενήντα χρόνια.

• Γιατί οι πολιτικές μας καθορίζονται τις περισσότερες φορές από τις άμεσες και πιεστικές ανάγκες του υγειονομικού συστήματος και όχι τις ανάγκες της υγείας.

• Γιατί τα προγράμματα και οι δράσεις διαμορφώνονται με βάση τις επιθυμίες και προσδοκίες του πολίτη.

• Του πολίτη που πιέζει, που διαμαρτύρεται με την ψήφο του, που τρώει ότι θέλει, καπνίζει και πίνει όσο θέλει και απαιτεί δικαιολογημένα να έχει τους «καλύτερους» γιατρούς, τα «ακριβότερα» φάρμακα και τα πλέον σύγχρονα νοσοκομεία.

• Του πολίτη που «όσο είναι καλά πιστεύει ότι κατέκτησε την αιωνιότητα και μόλις αρρωστήσει νομίζει ότι ο χάρος τον περιμένει στην επόμενη γωνία».

Θέλησα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες από τις σκέψεις μου, πριν αναφερθώ στην προσπάθεια που κάνουμε τον τελευταίο καιρό για να βελτιώσουμε και να εκσυγχρονίσουμε τις Υπηρεσίες του ΕΣΥ, και να ανασυγκροτήσουμε εκείνες της Δημόσιας Υγείας.

• Για να προσφέρουμε πραγματικές υπηρεσίες δημόσιας υγείας στους πολίτες.

• Για να ανταποκριθούμε στις καινούργιες και αυξημένες ανάγκες που δημιουργούνται σήμερα, με τις μεγάλες μετακινήσεις των πληθυσμών μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, μέσα σε μια ενωμένη Ευρώπη.

• Για να είμαστε έτοιμοι για το μεγάλο φορτίο που πρέπει να σηκώσουμε, ιδιαίτερα σε ανάγκες δημόσιας υγείας, λόγω των Ολυμπιακών Αγώνων.

Για τον εκσυγχρονισμό του ΕΣΥ και τη μεταρρύθμιση που επιχειρούμε έχω μιλήσει πολλές φορές τον τελευταίο καιρό. Θέλω να προσθέσω μόνο ότι με την πρωτοβάθμια φροντίδα και τον προσωπικό γιατρό φιλοδοξούμε να δώσουμε μια περισσότερο ολιστική προσέγγιση στην υγεία, με περισσότερα στοιχεία πρόληψης και αγωγής υγείας. Γιατί το υγειονομικό μας σύστημα είναι σήμερα πλήρως προσανατολισμένο στην αντιμετώπιση της αρρώστιας και λιγότερο στην πρόληψη, την αγωγή υγείας και την υγειονομική διαφώτιση.

Για τη μεταρρύθμιση στις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας το σχετικό το σχετικό νομοσχέδιο βρίσκεται σε τελική επεξεργασία και θα περάσει σύντομα από την κυβερνητική επιτροπή, αμέσως μετά τη συζήτηση με τα συναρμόδια Υπουργεία και τους φορείς. Θεωρώ ότι ανασυγκροτεί ένα τομέα, ο οποίος σήμερα είναι κατακερματισμένος και πλήρως απαξιωμένος. Ένας τομέας που ονομάζεται έτσι κατ’ επίφαση και όπου το ουσιαστικό περιεχόμενο της Δημόσιας Υγείας εξανεμίζεται μέσα στη μεγάλη γραφειοκρατία και την απλή και τυπική διεκπεραίωση εγγράφων. Πρόθεσή μας είναι με το νομοσχέδιο να αντιμετωπίσουμε όλα τα θέματα και όλα προβλήματα, με στόχο η χώρα να αποκτήσει ολοκληρωμένες και καλά δομημένες υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.

Είναι γνωστό ότι οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας παρέχονται σήμερα από πληθώρα φορέων και διευθύνσεων, με σημαντικές επικαλύψεις αρμοδιοτήτων και πλήρη απουσία συντονισμού. Όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό που καλείται σήμερα να απαντήσει ικανοποιητικά στις ανάγκες και τα προβλήματα της δημόσιας υγείας, η κατάσταση είναι πραγματικά προβληματική.

Η πραγματικά ισχνή παρουσία του κράτους και του Υπουργείου Υγείας στο χώρο της Δημόσιας Υγείας συνοδεύεται από την έλλειψη οιασδήποτε θεσμοθετημένης εποπτείας και ελέγχου των άλλων υπηρεσιών από το Υπουργείο Υγείας. Μέσα σ’ αυτό το θολό τοπίο το Υπουργείο αγωνίζεται να εγγυηθεί τη Δημόσια Υγεία. Γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές τα αποτελέσματα είναι μάλλον φτωχά. Και αναφέρομαι σε σημαντικούς τομείς και δραστηριότητες της δημόσιας υγείας όπως είναι:

• Η συλλογή και επεξεργασία στοιχείων που έχουν σχέση με τη δημόσια υγεία.

• Οι εμβολιασμοί και οι επιδημιολογικές έρευνες.

• Η αγωγή υγείας για το κάπνισμα, τη διατροφή, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τη στοματική υγεία, την πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, την πρόληψη των ατυχημάτων κλπ.

• Η δευτερογενής πρόληψη που επαφίεται στον «πατριωτισμό» του κάθε πολίτη.

• Στον τομέα της Δημόσιας και Περιβαλλοντικής Υγιεινής οι δραστηριότητες που επιτελούνται αποτελούν απλή γραφειοκρατική διεκπεραίωση εγγράφων.

• Ο τομέας του ελέγχου τροφίμων.

• Ο έλεγχος τέλος των επαγγελμάτων υγείας και των ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας .

Οι περισσότεροι από εσάς γνωρίζετε καλύτερα από τον καθένα τα προβλήματα της δημόσιας υγείας στη χώρα μας. Προβλήματα που χρειάζονται άμεση αντιμετώπιση. Οι προτεραιότητες λοιπόν που πρέπει να αντιμετωπιστούν με το υπό συζήτηση νομοσχέδιο για τη Δημόσια Υγεία είναι:

1.  Η θεσμοθέτηση της παρουσίας του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, μέσω της λειτουργίας μιας επιτελικής Περιφερειακής Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας σε κάθε περιφέρεια.

2.  Η οργάνωση των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την περιφερειακή αυτοτέλεια της Δημόσιας Υγείας, και παράλληλα τη συνεργασία της με το σύνολο των υπηρεσιών υγείας της περιφέρειας.

3.  Η διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των διαφορετικών φορέων και υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας σε επίπεδο περιφέρειας, αφενός με την θέσπιση κανόνων και αρμοδιοτήτων συνεργασίας και αφετέρου με την ίδρυση θεσμών περιφερειακού συντονισμού.

4.  Η θεσμοθέτηση γραμμών αναφοράς και μηχανισμών ελέγχου από πλευράς του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας των πάσης φύσεως δραστηριοτήτων που έχουν περιεχόμενο Δημόσιας Υγείας, ανεξάρτητα από τον φορέα από τον οποίο ασκούνται. Οι μηχανισμοί εποπτείας και ελέγχου είναι συγκεκριμένοι και εξειδικευμένοι, και αντικατοπτρίζονται τόσο στη διάρθρωση της Περιφερειακής Υπηρεσίας όσο και στις αρμοδιότητές της.

5. Η ενιαία οργάνωση των νομαρχιακών υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, η ενίσχυση του ρόλου τους και της αποτελεσματικότητάς τους, ο εκσυγχρονισμός της λειτουργίας τους και η εξασφάλιση της μεταξύ τους συνεργασίας και του περιφερειακού συντονισμού.

6. Η νομοθετική απόδοση αρμοδιοτήτων αλλά και ευθυνών Δημόσιας Υγείας στην Τοπική Αυτοδιοίκηση που ασκεί δραστηριότητες σημαντικές για τη Δημόσια Υγεία, και η καθιέρωση μηχανισμών ελέγχου από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, μέσω της Περιφερειακής Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας.

7. Η καθιέρωση εγγυήσεων για την εξασφάλιση των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας.

8. Η ανάπτυξη του επιστημονικού δυναμικού της Δημόσιας Υγείας, και η αναδιοργάνωση της ειδίκευσης στη Δημόσια Υγεία.

Όλα αυτά εξειδικεύονται σε άρθρα στο σχετικό νομοσχέδιο. Δεν θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ αυτή τη στιγμή σε λεπτομέρειες, πριν το νομοσχέδιο συζητηθεί με τα συναρμόδια Υπουργεία και τους εμπλεκόμενους φορείς. Σε κάθε περίπτωση είμαστε ανοικτοί σε εποικοδομητικά σχόλια, σε κριτικές παρατηρήσεις και σε εναλλακτικές και ρεαλιστικές προτάσεις.

Επιτρέψτε μου τελειώνοντας να συνδέσω την προσπάθεια ανασυγκρότησης των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας με δύο ακόμη θέματα.

1.  Το πρώτο αφορά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και την «ευκαιρία» που μας προσφέρεται για να αποκτήσει η χώρα σύγχρονες δομές και υποδομές και βέβαια αξιόπιστες υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας. Υπάρχει γι’ αυτό ολοκληρωμένο πρόγραμμα και εξασφαλισμένοι πόροι. Δεν θέλω να επεκταθώ σ’ αυτό γιατί γνωρίζω ότι το θέμα παρουσιάστηκε κατά την πρώτη ημέρα του Συνεδρίου από το Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου, τον κ. Σοφιανό.

2.   Το δεύτερο συνδέεται με τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την ανάγκη για στενή συνεργασία με τις άλλες χώρες - μέλη με βασικούς στόχους:

• Την ανάπτυξη ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών συστημάτων συλλογής και μεταβίβασης πληροφοριών σχετικά με θέματα και προβλήματα δημόσιας υγείας.

• Την συγκρότηση «μηχανισμού ταχείας επέμβασης» για την αντιμετώπιση προβλημάτων δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα από μεταδοτικές ασθένειες που μπορεί να προκληθούν με την ελεύθερη διακίνηση προσώπων και αγαθών.

• Την εκπόνηση και υλοποίηση αποτελεσματικών προγραμμάτων προαγωγής της υγείας και πρόληψης της αρρώστιας με στόχο τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και τη μείωση των πρόωρων θανάτων.

Ακόμη, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας, το πρώτο εξάμηνο του 2003, θα επιδιώξουμε την ανάδειξη και συζήτηση προβλημάτων δημόσιας υγείας. Ένα τέτοιο για παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η υγεία των μεταναστών από τρίτες χώρες, που ζουν νόμιμα ή παράνομα στις χώρες της Ε.Ε.

Κλείνοντας θέλω να υπογραμμίσω το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας στις προσπάθειες του Υπουργείου σε όλα τα επίπεδα. Ο ρόλος της αυτός παραμένει σημαντικός και στο καινούργιο τοπίο της Δημόσιας Υγείας που δημιουργείται με τη μεταρρύθμιση. Γιατί θέλουμε να συνεχίσει να προσφέρει στους τομείς της εκπαίδευσης, της έρευνας, της οργάνωσης και της διοίκηση των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας. Γνωρίζετε ότι στη μεταρρυθμιστική μας προσπάθεια οι απόφοιτοι της ΕΣΔΥ αποτέλεσαν τη μεγάλη δεξαμενή άντλησης στελεχιακού δυναμικού για τις ανάγκες του συστήματος. Αυτό θα συνεχιστεί και στο μέλλον.

Και με την ευκαιρία αυτή σας ανακοινώνω ότι το Υπουργείο έχει αποδεχθεί την υπ’ αριθμό 90/18.2.2002 γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους με την οποία λύνεται οριστικά το θέμα της ισοτιμίας των πτυχίων της ΕΣΔΥ. Από σήμερα οι υπάλληλοι του Δημοσίου και των ΝΠΔΔ, απόφοιτοι της ΕΣΔΥ, που κατέχουν μεταπτυχιακό τίτλο ειδίκευσης διαρκείας ενός έτους, δικαιούνται του επιδόματος μεταπτυχιακών σπουδών.

Θέλω να ευχαριστήσω την Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας και την Οργανωτική Επιτροπή για την ευκαιρία που μου προσφέρατε να αναφερθώ στα θέματα της Δημόσιας Υγείας και να κλείσω ουσιαστικά τις εργασίες του συνεδρίου σας. Να ευχαριστήσω τέλος όλους εσάς που με ακούσατε.