Οι Υπηρεσίες Πληροφορικής στην Υγεία

(Πέμπτη 8 Μαρτίου 2001, Ώρα 09:30, Ξεν. Μακεδονία Palace, Θεσ/νίκη)

Κυρίες και Κύριοι Σύνεδροι,

Είναι πάντα δύσκολο για έναν μη ειδικό κάποιου θέματος, να απευθυνθεί σε ένα ακροατήριο ειδικών, και ιδιαίτερα του επιπέδου και του κύρους που εσείς σήμερα αντιπροσωπεύετε. Η δυσκολία αυτή μάλιστα μεγαλώνει, καθώς η πρόσκληση σας που με οδήγησε να παρευρεθώ σήμερα εδώ μαζί σας, αφορά στο χώρο της πληροφορικής. Έναν χώρο ιδιαίτερο, στον οποίο οι απίστευτα ταχύτατες εξελίξεις και η συνεχής εξειδίκευση τα τελευταία χρόνια, έχει προσδώσει μια διάσταση σχεδόν μυθική.

Εκπρόσωπος μιας συγκεκριμένης γενιάς πολιτικών, πριν οι υπολογιστές μπουν σε κάθε σπίτι, σε κάθε επιχείρηση, σε κάθε χώρο, δημόσιο και ιδιωτικό, πρέπει να σας ομολογήσω ότι δεν είμαι από τους μυημένους κι ακόμη λιγότερο, ένας μύστης του χώρου αυτού. Η πολυετής όμως εμπειρία μου στο χώρο της άσκησης πολιτικών και της δημόσιας διοίκησης, και οι προσπάθειες που καταβάλει η χώρα μας για να ενταχθεί στη χωρία των τεχνολογικά εξελιγμένων κρατών, με οδήγησαν σε ένα απλό συμπέρασμα: ότι η πληροφορική δεν είναι ένα απλό εργαλείο, που αρκεί να το τοποθετήσεις πάνω σε οποιοδήποτε οργανισμό, σε οποιαδήποτε σύστημα, για να επέλθει η μεταμόρφωση και ο εκσυγχρονισμός του, κάπως σαν το μαγικό ραβδί με το οποίο μεταμορφώνεις την κολοκύθα της Σταχτοπούτας σε μια πολυτελή άμαξα με άλογα. Κι είμαι προσωπικά πεπεισμένος, ότι η καλλιέργεια μιας τέτοιας, υπεραπλουστευμένης εικόνας δεν είναι άμοιρη των επιδόσεων της Ελλάδας στην εισαγωγή των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών.

Δυστυχώς, κι είναι μια αλήθεια αυτή, ιδιαίτερα στο χώρο της πληροφορικής της υγείας, δεν ευτυχήσαμε με τις επιλογές μας του 1^ου και του 2^ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης.

Οι λόγοι είναι πολλοί. Ίσως, γιατί η συνολικότερη κατάσταση της χώρας να μην ήταν η καλύτερη. Ίσως, γιατί έλειπε ένα μίνιμουμ υποδομών και ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Ίσως ακόμη, γιατί ο χώρος της πληροφορικής της υγείας είναι από τους πλέον δύσκολους και πολύπλοκους, ένας χώρος όπου μεγαλύτερες και πιο οργανωμένες από εμάς χώρες, επίσης αντιμετώπισαν μεγάλα προβλήματα.

Όποιοι όμως και να είναι οι λόγοι για τους οποίους η χώρα μας δεν έκανε τα βήματα που έπρεπε στο παρελθόν, σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε άλματα. Αφενός για να κερδίσουμε το χαμένο χρόνο, κι αφετέρου γιατί οι άλλες χώρες και κυρίως οι εταίροι μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησαν τα τελευταία χρόνια με αυξημένες ταχύτητες.

Επιτρέψτε μου λοιπόν, να σας παρουσιάσω τις βασικές προτεραιότητες και τους άξονες γύρω από τους οποίους θα κινηθεί η πολιτική μας στο χώρο της πληροφορικής της υγείας.

Κυρίες και Κύριοι,

Σήμερα, ο μεγάλος κίνδυνος που αντιμετωπίζει το σύστημα υγείας στη χώρα μας είναι ο ραγδαίος και ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός των ιατρικών πράξεων, κυρίως στις παρυφές ή εντελώς εκτός του δημοσίου συστήματος υγείας. 

Αποτέλεσμα του φαινομένου αυτού, είναι η επανεμφάνιση μεγάλων ανισοτήτων στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας για τους πολίτες ενώ, παράλληλα, δεν τηρείται κανένας ποιοτικός έλεγχος των όλο και περισσότερων καταναλούμενων πράξεων και υπηρεσιών. 

Για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κατάσταση, ξεκινήσαμε μια μεγάλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, που φιλοδοξεί «την μετεξέλιξη του ΕΣΥ σε ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό σύστημα υγείας, που θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες και προσδοκίες τον Έλληνα πολίτη για αξιοπρεπείς και υψηλού επιπέδου υπηρεσίες πρόληψης, φροντίδας και περίθαλψης».

 Για να κερδίσουμε το στοίχημα αυτό του εκσυγχρονισμού του Εθνικού Συστήματος Υγείας, καθορίσαμε μια σειρά από παρεμβάσεις - στόχους:

1. Τη διοικητική αποκέντρωση του ΕΣΥ και τη συγκρότηση ολοκληρωμένων συστημάτων υγείας σε περιφερειακό επίπεδο.

2. Την αναδιοργάνωση της διοίκησης και λειτουργίας των νοσοκομείων, με διεύρυνση των υπηρεσιών που θα μπορούν να προσφέρουν στους έλληνες πολίτες.

3. Την ανάδειξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και της δημόσιας υγείας σε βασικούς πυλώνες του νέου συστήματος.

4. Τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας.

5. Την ορθολογική κατανομή και αποτελεσματική διαχείριση των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων του συστήματος.

6. Την καθιέρωση και άσκηση αποτελεσματικών ελέγχων στην παροχή των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας.

Και σε αυτό το σημείο, Κυρίες και Κύριοι, πρέπει να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς: χωρίς τη συνδρομή, χωρίς τον καθοριστικό ρόλο των νέων  τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών, η προσπάθειά μας αυτή για ένα άλλου τύπου σύστημα υγείας,  δεν θα ευοδωθεί. 

Δεν θα ευοδωθεί, αν δεν διασφαλισθεί η πληροφοριακή  υποδομή και οργάνωση στις μονάδες παροχής ιατρικής φροντίδας, στις δομές πρόνοιας, στις δομές ψυχικής υγείας, στις δομές δημόσιας υγείας, στις δομές προαγωγής της υγείας και στους μηχανισμούς διοίκησης του ΕΣΥ.

Δεν θα ευοδωθεί, χωρίς τη λειτουργική διασύνδεση του ΕΣΥ με τους ασφαλιστικούς φορείς της χώρας για την εξασφάλιση της αποδοτικότερης διαχείρισης των πόρων υγείας, διασύνδεση που θα μπορέσουμε να πετύχουμε μόνο χάρη στις νέες τεχνολογίες.

Δεν θα ευοδωθεί, αν δεν οικειοποιηθούμε το νέο τεχνολογικό περιβάλλον και τις δυνατότητες ανάπτυξης που μας προσφέρουν οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις για πληροφόρηση και ασφαλή διακίνηση δεδομένων (ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας, αξιοποίηση των δυνατοτήτων του Internet κλπ.)

Δεν θα ευοδωθεί, αν δεν υπάρξει και δεν εφαρμοσθεί ένα εθνικό σχέδιο για την αποτελεσματική αξιοποίηση και υποστήριξη των πληροφοριακών συστημάτων, για τη σύσταση των απαραίτητων υποστηρικτικών μηχανισμών, για την υλοποίηση θεσμικών και οργανωτικών παρεμβάσεων

Βασικός άξονας, λοιπόν, της πολιτικής του Υπουργείου Υγείας & Πρόνοιας στην πληροφορική υγείας είναι η αξιοποίηση της σύγχρονης τεχνολογίας για την υποστήριξη της επιχειρούμενης μεταρρύθμισης στο χώρο της υγείας και πρόνοιας στην Ελλάδα, μέσα από την δημιουργία ενός κρίσιμου πυρήνα υποδομών και εφαρμογών πληροφορικής και τηλεματικής που θα οδηγούν στη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας που παρέχονται στον Έλληνα πολίτη.

Πιο συγκεκριμένα, στόχος του Εθνικού Συστήματος Υγείας στην Κοινωνία της Πληροφορίας είναι η οργάνωση, υλοποίηση και αποτελεσματική λειτουργία ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού περιβάλλοντος ταχείας και ασφαλούς πρόσβασης στην πληροφορία και στη γνώση, προκειμένου να εξασφαλίζεται η μέγιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων προς όφελος της υγείας του πολίτη. 

Κυρίες και Κύριοι, 

Μίλησα παραπάνω για την εμπειρία από τις μέχρι σήμερα προσπάθειες εισαγωγής και αξιοποίησης συστημάτων πληροφορικής υγείας στη χώρα μας.

Η εμπειρία αυτή, θετική και αρνητική, κατέδειξε μια σειρά από πράγματα.

Κατέδειξε, όπως και σε αντίστοιχες προσπάθειες στο εξωτερικό, ότι βασική προϋπόθεση επιτυχίας δεν είναι μόνο η εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων και, μέσω αυτών, του κατάλληλου εξοπλισμού και του απαραίτητου λογισμικού.

Κατέδειξε ως προϋποθέσεις επιτυχίας καθοριστικής σημασίας, την ύπαρξη των αναγκαίων υποδομών και του κατάλληλου οργανωτικού περιβάλλοντος στους φορείς υγείας και πρόνοιας, την επαρκή στελέχωσή τους, τα κατάλληλα κίνητρα και αμοιβαίες δεσμεύσεις αποδοχής και εφαρμογής του νέου συστήματος από τους χρήστες, κλπ. 

Κατέδειξε ακόμα, την απαίτηση για έγκαιρο και ρεαλιστικό προγραμματισμό, καθώς και την αναγκαιότητα αναθεώρησης των χρονοβόρων διαδικασιών προκήρυξης και κατακύρωσης των έργων.

Για τους λόγους αυτούς αποφασίσαμε να προωθήσουμε μια νέα πολιτική για την πληροφορική υγείας 

Η πολιτική αυτή φιλοδοξεί να είναι μια πολιτική πολυδιάστατη, που δεν θα περιορίζεται μόνο σε θέματα εξοπλισμού και λογισμικού. Αντιθέτως, θα δίνει έμφαση 

και σε θέματα στελέχωσης και υποδομών, σε θέματα επιμόρφωσης, κινήτρων και αμοιβαίων δεσμεύσεων αποδοχής και εφαρμογής των νέων συστημάτων, αφού μόνο η συνδυασμένη αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων θα οδηγήσει σε ικανοποιητικό και χειροπιαστό αποτέλεσμα.

Ακόμη, η πολιτική αυτή δεν θα περιοριστεί, όπως οι μέχρι σήμερα ακολουθούμενες προσπάθειες, αποκλειστικά στη μηχανοργάνωση των νοσοκομείων.

Χωρίς να παραγνωρίζουμε τη σημασία των δράσεων αυτών, αφού τα νοσοκομεία αποτελούν σήμερα τον βασικό πυρήνα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας, η νέα πολιτική δίνει έμφαση και στα υπόλοιπα επίπεδα των υπηρεσιών υγείας. Στις δομές πρόληψης και προαγωγής της υγείας, στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και στην αποκατάσταση, στην κατ’ οίκον νοσηλεία και στην εξειδικευμένες μορφές φροντίδας ή ακόμη στις ηλεκτρονικές υπηρεσίες υγείας (e-health)

Η διεύρυνση της εξαιρετικά μικρής σήμερα αγοράς λογισμικού υγείας στην Ελλάδα είναι, επίσης, άλλος ένας σημαντικός στόχος της πολιτικής μας. 

Το γεγονός ότι η ανάπτυξη και υποστήριξη ολόκληρου του λογισμικού στο 2^ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης έγινε ουσιαστικά από δυο μόνο φορείς/εταιρείες, είναι ενδεικτικό της έλλειψης  βάθους της ελληνικής αγοράς πληροφορικής υγείας.

Για να γίνει ο στόχος αυτός εφικτός θα πρέπει να δοθεί χώρος και κίνητρα στην αγορά πληροφορικής υγείας να αναπτυχθεί, παράλληλα με τους κρατικούς φορείς υγείας και πρόνοιας.

Κυρίες και Κύριοι,

Η περιφερειακή οργάνωση των πληροφοριακών συστημάτων αποτελεί ίσως τη βασική παράμετρο της νέας πολιτικής του υπουργείου στην πληροφορική υγείας.

Η ανάγκη για περιφερειακή οργάνωση καθίσταται αναγκαία, όχι μόνο από την ίδια τη δομή του νέου συστήματος υγείας (δημιουργία ΠεΣΥ, κλπ), αλλά και για τεχνικούς λόγους. Η δημιουργία περιφερειακών πληροφοριακών συστημάτων υγείας (regional health systems), αποτελεί άλλωστε σήμερα την κυρίαρχη τάση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Είναι λοιπόν φανερό, ότι οι μελλοντικοί σχεδιασμοί των πληροφοριακών συστημάτων υγείας θα πρέπει να διέπονται από τη λογική της περιφερειακής οργάνωσης.

Θέλω στο σημείο αυτό να διευκρινίσω τι εννοούμε με την έννοια των περιφερειακών συστημάτων υγείας και, κυρίως, με ποιο τρόπο θα φτάσουμε σε αυτά.

Η μέχρι σήμερα, αυστηρά κεντρική, μέσω του ίδιου του Υπουργείου, ανάπτυξη των συστημάτων πληροφορικής στους φορείς υγείας και πρόνοιας αποδείχθηκε προβληματική, έδωσε φτωχά αποτελέσματα και θεωρείται σήμερα διεθνώς ξεπερασμένη θεώρηση.

Από την άλλη πλευρά, η πλήρης αποκέντρωση είναι σήμερα επίσης πρακτικά ανέφικτη. Οι λόγοι γι αυτό είναι πολλοί,  από τις περιορισμένες γενικά, δυνατότητες προγραμματισμού, σχεδιασμού και υλοποίησης σε τοπικό επίπεδο, έως την ανάγκη συμβατότητας των τοπικών πληροφοριακών συστημάτων για την υλοποίηση ενός εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Υγείας. Από την ανάγκη αποφυγής παράλληλης ανάπτυξης εφαρμογών και την ανάγκη συντονισμού και ελέγχου, έως την ανάγκη επίτευξης οικονομιών κλίμακας, κλπ. 

Για τους λόγους αυτούς, θα υιοθετηθεί ένα "μικτό" μοντέλο ανάπτυξης, που είναι και το επικρατέστερο σήμερα διεθνώς. 

Πιο συγκεκριμένα, θα διατηρηθεί ο κεντρικός σχεδιασμός και έλεγχος, αλλά θα παραχωρηθεί μεγαλύτερη αυτονομία σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Με βάση τη θεώρηση αυτή, οι βασικοί κανόνες υλοποίησης και οι βασικές τεχνικές προδιαγραφές και κανόνες συμβατότητας θα προσδιορίζονται κεντρικά (αρχιτεκτονικές ανοικτών συστημάτων –"open system", μίνιμουμ σετ δεδομένων – "minimum data set" για τη διαχείριση από το Υπουργείο Υγείας & Πρόνοιας, κλπ).

Παράλληλα, όμως, θα δοθούν περισσότεροι βαθμοί ελευθερίας και πιστώσεις σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για την υλοποίηση των προ-συμφωνημένων δράσεων, με ευθύνη των φορέων υγείας.

Ο ρόλος του υπουργείου θα καταστεί σταδιακά καθαρά επιτελικός. Στόχος της παρέμβασής του δεν θα είναι η άμεση εμπλοκή στις υλοποιήσεις έργων, αλλά η διασφάλιση των προϋποθέσεων επιτυχίας, η εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας, η διασφάλιση της μέγιστης δυνατής αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων (οικονομικών και άλλων), ο προγραμματισμός, συντονισμός και έλεγχος της υλοποίησης και καλής λειτουργίας.

Στην κατεύθυνση αυτή, από τις χρηματοδοτήσεις της περιόδου 2000-2006, το υπουργείο θα διαχειριστεί απευθείας ένα μικρό μόνο ποσοστό, ενώ το υπόλοιπο θα διανεμηθεί (μέσω των ΠεΣΥ) στους φορείς υγείας και πρόνοιας για την υλοποίηση των προγραμματισμένων δράσεων.

Ωστόσο, η μετάβαση από το σημερινό πλήρως συγκεντρωτικό, στο μελλοντικό αποκεντρωμένο σχήμα θα γίνει σταδιακά μέχρι το 2006. Επίσης βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η διασφάλιση της ικανότητας (π.χ. σε στελέχη) και της πολιτικής βούλησης των επί μέρους φορέων υγείας και πρόνοιας να αναλάβουν τον ρόλο αυτό.

Επειδή το ζήτημα αυτό είναι κεφαλαιώδους σημασίας, ειδική μελέτη θα καθορίσει τις λεπτομέρειες και τα στάδια εφαρμογής του σχήματος αυτού, το οποίο σημειωτέον έχει αποδειχθεί διεθνώς το πιο αποτελεσματικό.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ακόμη κάτι. Από τα μέχρι σήμερα στοιχεία προκύπτει πως, εκτός από τις γνωστές κεντρικές δράσεις του υπουργείου, έχει επίσης υλοποιηθεί ένας σημαντικός αριθμός έργων σε πολλά επίπεδα των υπηρεσιών υγείας σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς υγείας και πρόνοιας ανά την Ελλάδα, που είναι όμως πρακτικά άγνωστος στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου.

Η διαρκής καταγραφή, αξιολόγηση και πιθανή αξιοποίηση της εμπειρίας και τεχνογνωσίας από τις δραστηριότητες αυτές θα αποτελέσει μέρος της νέας πολιτικής του υπουργείου.

Κυρίες και Κύριοι, Αγαπητοί φίλοι,

Θα ήθελα κλείνοντας, να θίξω δυο σημεία που συν-αποτελούν πραγματικά το κλειδί της επιτυχίας, όχι τόσο για την ανάπτυξη των υποδομών πληροφορικής υγείας, αλλά κυρίως, για τη βελτίωση που μπορεί οι υποδομές αυτές να επιφέρουν στους συμπολίτες μας που προσέρχονται στις υπηρεσίες υγείας.

Πρώτα θα ήθελα να θίξω το θέμα της ενημέρωσης και επικοινωνίας με τους ίδιους τους πολίτες. Πρόκειται για μια αναγκαία προϋπόθεση για την αποδοχή και αξιοποίηση των πληροφοριακών συστημάτων. Όταν δεν υπάρχει, ή χειρότερα ακόμη, όταν υπάρχει ελλιπής ενημέρωση ή και εσφαλμένη πληροφόρηση των πολιτών, όλο έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να οδηγήσει το όλο εγχείρημα σε σοβαρά προβλήματα. Γι αυτό, η συστηματική ενημέρωση και επικοινωνία με τους πολίτες, αλλά και η κατάλληλη προβολή όλων των ενδιάμεσων θετικών αποτελεσμάτων της παρέμβασης (νέες υπηρεσίες, δυνατότητες, κλπ) αποτελεί αναπόσπαστο σημείο της πολιτικής μας.

Το δεύτερο βασικό στοιχείο της νέας πολιτικής, αφορά στην εφαρμογή και αξιοποίηση των υποδομών αυτών από τα στελέχη των μονάδων υγείας.

Η δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων και κινήτρων για την εφαρμογή και αξιοποίηση από τους επαγγελματίες υγείας, αλλά και όχι μόνον, των υποδομών πληροφορικής που θα αναπτυχθούν, θα αποτελέσει βασική προτεραιότητα της νέας πολιτικής για την πληροφορική υγείας. Για το σκοπό αυτό θα δοθεί προτεραιότητα στην επιμόρφωση και κινητοποίηση των χρηστών.

Η εκπαίδευση θα είναι συστηματική και θα περιλαμβάνει όλους τους βασικούς χρήστες. Ακόμα, θα αναληφθούν κατάλληλες δράσεις ώστε να πεισθούν οι διοικήσεις των φορέων υγείας να στηρίξουν ουσιαστικά την προσπάθεια εισαγωγής και αξιοποίησης της πληροφορικής υγείας.

Και θα ήθελα να προσθέσω κάτι ακόμη: σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς, σε έναν κόσμο όπου όλοι έρχονται σε επαφή με όλους μέσα από εκατοντάδες, χιλιάδες δίκτυα, οι επαγγελματίες υγείας αλλά και όλο το στελεχιακό δυναμικό του ευρύτερου χώρου, δεν είναι δυνατόν να μείνουν περιχαρακωμένοι, στο ιατρείο τους, στο νοσοκομείο ή την κλινική που εργάζονται.

Μια πραγματική, ηλεκτρονική κοινωνία των επαγγελματιών υγείας, όπου η επιστημονική γνώση και εμπειρία διαχέεται στο σύνολο και γίνεται κοινό κτήμα είναι μια προϋπόθεση  sine qua non για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος της μεταρρύθμισης του χώρου της υγείας στη χώρα μας και στην κατεύθυνση αυτή θα κινηθούμε αποφασιστικά.

Σας ευχαριστώ.