ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΝ “ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ”

ΣΑΒΒΑΤΟ 21 ΙΟΥΝΙΟΥ 2008

“ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΣΚΟΠΙΜΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ ΜΑΣ”

Περί της αληθούς εννοίας της χωροταξίας

Όταν σχεδίαζα τον «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ I», με ρωτούσαν κάποιοι τι όφελος θα προέκυπτε για τη χώρα και τους πολίτες, αν θα άλλαζε ουσιαστικά κάτι με τη διοικητική συνένωση κάποιων ξοφλημένων κοινοτήτων. Τους απαντούσα ότι, σύμφωνα με τη «λογική» της τρέχουσας ημιμάθειας σχετικά με την μετεξέλιξη των διοικητικών συστημάτων στον σύγχρονο κόσμο, ασφαλώς δεν θα αλλάξει τίποτα. Τα ποτάμια θα συνέχιζαν να είχαν τον ίδιο ρου, τα αηδόνια στις όχθες θα συνέχιζαν το υπέροχο κελάηδισμα τους, τα βουνά θα ήταν αμετακίνητα και ο ήλιος θα είχε την ίδια πορεία από ανατολή προς δύση, κλπ.

Σε όσους όμως αντιλαμβάνονταν ότι το μέλλον της χώρας εξαρτάται πρωτίστως από την ικανότητα προσαρμογής στις εξελίξεις του κόσμου όλου, τους απαντούσα ότι η μαγική φράση είναι « οι δυναμικές μιας νέας χωροταξίας». Τους εξηγούσα ότι η χωροταξία είναι κάτι διαφορετικό από απλές «πολεοδομικές ρυθμίσεις». Προσπαθούσα να πείσω πάνω στην αυτονόητη αλήθεια που οι Ευρωπαίοι την κατάκτησαν πολλές δεκαετίες πριν, ότι χωροταξία είναι « ο ολιστικός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας», ότι  είναι μία επιλογή βαθιά πολιτική, πολιτισμική και οικονομική και δευτερευόντως τεχνοκρατική, ότι η χωροταξία τέλος, δεν είναι ένα παρεμπίπτον ζήτημα στο σύστημα διακυβέρνησης, αλλά όλο το περιεχόμενο της ίδιας της διακυβέρνησης μιας χώρας.

Περί της αληθούς κυβερνητικής αγνοίας περί της χωροταξίας

Το σημαντικότερο κατά τη γνώμη μου πρόβλημα του Χωροταξικού Σχεδιασμού στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι το πολιτικό και το διοικητικό σύστημα τον αντιμετωπίζει ως σχεδιασμό γεωγραφικών ορίων και όχι ως γεωγραφική έκφραση ενός ολοκληρωμένου αναπτυξιακού προγραμματισμού.

Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε, το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο που ανακοίνωσε η Κυβέρνηση δεν είναι προγραμματικά, διοικητικά και λειτουργικά ενταγμένο σε ένα 5ετές ή 10ετές Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης της χώρας.

Αυτό οφείλεται στην απουσία ολοκληρωμένης σχετικής δημόσιας πολιτικής και κατά συνέπεια στην απουσία αποτελεσματικού συντονισμού του Υπουργείου Χωροταξίας (ΥΠΕΧΩΔΕ) που έχει την αρμοδιότητα εκπόνησης των Χωροταξικών και των Πολεοδομικών Σχεδίων, με το Υπουργείο Οικονομίας (ΥΠΟΙΟ) που έχει την ευθύνη σχεδιασμού των Εθνικών και των Περιφερειακών Αναπτυξιακών Προγραμμάτων και την ευθύνη διαχείρισης του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (Π.Δ.Ε.). Η έλλειψη αυτού του συντονισμού και της αλληλοσυσχέτισης φαίνεται καθαρά και από τη σύγκριση του νομοσχεδίου για «το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης» το οποίο εκπονήθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ, με τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του Ε.Σ.Π.Α. 2007–2013, το οποίο εκπονήθηκε από το ΥΠΟΙΟ. Για παράδειγμα, το Ε.Σ.Π.Α. αντιμετωπίζει τα αστικά κέντρα ως «δίκτυα πόλεων» ενώ το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού προτείνει «πόλους ανάπτυξης», χωρίς μάλιστα να προβλέπει και αντίστοιχα μέτρα πολιτικής. Γενικότερα, το εν λόγω Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού δεν προβλέπει σαφείς δημόσιες πολιτικές με συγκεκριμένες δημόσιες επενδύσεις και μέτρα πολιτικής για την εφαρμογή των χωροταξικών και πολεοδομικών προβλέψεών του, όπως είναι π.χ. «η ανάπτυξη της συμπαγούς πόλης». Πρακτικό αποτέλεσμα στο συγκεκριμένο παράδειγμα, θα είναι να συνεχίσουν να επεκτείνονται τα σχέδια πόλεως, χωρίς να προγραμματίζονται ταυτόχρονα οι τεχνικές υποδομές (οδοποιία, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, σχολεία κλπ.).

Περί των δημόσιων πολιτικών που σήμερα αγνοούνται

Ένα παράδειγμα έλλειψης συντονισμού των δημόσιων πολιτικών της Κυβέρνησης της Ν.Δ. στον τομέα αυτόν είναι και η προετοιμαζόμενη από το Υπουργείο Εσωτερικών (ΥΠΕΣ) «διοικητική μεταρρύθμιση», συγκρινόμενη με το άρθρο 11 του νομοσχεδίου για «το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης». Οι διαρροές για τον τρόπο που προετοιμάζει το ΥΠΕΣ την αναδιάρθρωση των διοικητικών ενοτήτων σε περιφερειακό, νομαρχιακό και τοπικό επίπεδο, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αναδιάρθρωση αυτή δεν σχεδιάζεται «με βάση ευρύτερα λειτουργικά και αναπτυξιακά κριτήρια» (όπως προβλέπει το νομοσχέδιο), ούτε, πολύ περισσότερο, βασίζεται σε ένα Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Διοικητικής Μεταρρύθμισης με οικονομικό και κοινωνικό προγραμματισμό των ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων της χώρας και αντίστοιχη χωροθέτηση των γεωγραφικών ορίων τους (όπως προτείνουμε εμείς).

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο προετοιμαζόμενος από το ΥΠΕΣ «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΙΙ», εξαντλείται στην χωροθέτηση των διοικητικών ορίων των νέων ΟΤΑ, χωρίς να διασφαλίζει τον αναπτυξιακό προγραμματισμό των ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων, τη στελέχωση και οργάνωση των νέων ΟΤΑ. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, μοιάζει προφητική η ακόλουθη διατύπωση της σχετικής πρότασης της ΚΕΔΚΕ, ενόψει του προετοιμαζόμενου Έκτακτου Συνεδρίου της:

« Με αυτή την επιλογή η Πολιτεία με ένα σκέτο νόμο «απαλλάσσεται» κάθε ευθύνης για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα χωροθέτησης, ρυθμίσεων, ενεργειών, έργων και μέτρων πολιτικής, με διασφαλισμένους πόρους, και αφήνει στον «αυτόματο πιλότο» να λύσει τα προβλήματα που θα προκύψουν: τοπικές δημόσιες επενδύσεις, χρηματοδότηση, στελέχωση, οργάνωση ».

Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμηθούμε ότι το Πρόγραμμα «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ Ι», παρά τις αδυναμίες στη φάση της εφαρμογής του, δεν περιείχε μόνον τον σχετικό νόμο, αλλά περιείχε τη χρηματοδότηση τοπικών τεχνικών υποδομών, την προμήθεια οχημάτων και εξοπλισμού, την πρόσληψη και κατάρτιση νέων επιστημόνων, την οργάνωση και μηχανοργάνωση των νέων Δήμων. Και είναι πραγματικά κρίμα, να προωθεί η χώρα μας νέα διοικητική μεταρρύθμιση, χωρίς να αξιοποιεί τη «θεσμική μνήμη» του πολιτικού και του διοικητικού συστήματός της.

Περί του συμπεράσματος

Ας μην καταστρέψει η κυβέρνηση την προοπτική της χωροταξικής αναδιάρθρωσης της χώρας στο βωμό των επικοινωνιακών της ψευδών «μεταρρυθμίσεων». Ας συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι η εποχή επιβάλλει και η χώρα έχει κατ’ επείγουσα ανάγκη για μία συνδυασμένη και αποτελεσματική αξιοποίηση των οικονομικών και ανθρώπινων πόρων της, στη βάση άλλων και μεγάλων «διαχειριστικών κατευθύνσεων». Το ζητούμενο της νέας δυναμικής, που μέσα από μια νέα χωροταξία πρέπει να διασφαλίσει η χώρα, δεν αντιμετωπίζεται με αποστεωμένες ψευδείς και ατελείς διοικητικές “μεταρρυθμίσεις”, όπως φοβούμαι ότι προετοιμάζει η κυβέρνηση. Εύχομαι να διαψευστώ.

Αλέκος Παπαδόπουλος